ถึงเวลาทบทวนข้อจำกัดการค้าจากหวัดนกแล้ว

 ไวรัสไข้หวัดนกชนิดรุนแรง สามารถคงสภาพอยู่ได้ในเนื้อสัตว์ปีกแช่แข็งที่ยังไม่ผ่านการปรุงสุก ข้อเท็จจริงนี้เป็นพื้นฐานสำคัญของการจำกัดการค้าตามหลักการป้องกันไว้ก่อน เพื่อหยุดยั้งการแพร่กระจายของไวรัส อย่างไรก็ตาม แม้ไวรัสจะคงอยู่ในผลิตภัณฑ์เนื้อดิบ งานวิจัยล่าสุดจากองค์กรระหว่างรัฐบาลระบุว่า ความเสี่ยงในการแพร่เชื้อผ่านช่องทางนี้แทบจะเป็นศูนย์ จึงมีการเสนอให้ทบทวนนโยบายการค้าดังกล่าวอีกครั้ง

จากความรู้และแนวปฏิบัติที่เคยใช้กันมาในอดีต การปิดพรมแดนระหว่างประเทศเมื่อพบการระบาดของไข้หวัดนกในฟาร์มสัตว์ปีกเชิงพาณิชย์ในต่างประเทศดูเป็นเรื่องที่สมเหตุสมผล อย่างไรก็ตาม มีหลายกรณีที่ประเทศต่างๆ ระงับการค้าภายใต้กรอบแนวปฏิบัติเดิม เพียงเพื่อปกป้องการผลิตภายในประเทศ ไม่ใช่ด้วยเหตุผลด้านโรคระบาด แต่ด้วยเหตุผลทางเศรษฐกิจ หรือแม้แต่การเมือง การค้าเสรีแม้จะมีข้อดีมากมาย แต่ก็ไม่ใช่สิ่งที่ทุกฝ่ายยอมรับหรือสนับสนุน

เป็นความจริงที่ว่าไข้หวัดนกชนิดรุนแรงโดยเฉพาะสับไทป์เอช ๕ เอ็น ๑ เป็นเชื้อก่อโรคที่มีความสำคัญ ส่งผลกระทบต่อสุขภาพสัตว์เป็นหลัก และมีผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อความมั่นคงด้านอาหารและการค้าระหว่างประเทศ ไข้หวัดนกที่เกิดจากสับไทป์เอช ๕ เอ็น ๑ ได้รับความสนใจเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ช่วงต้นทศวรรษ ๒๕๔๓ เนื่องจากความรุนแรงในการทำให้สัตว์ปีกเสียชีวิต ความสามารถในการติดจากสัตว์สู่คนในบางกรณี และผลกระทบต่อการค้าสินค้าสัตว์ปีกทั่วโลก นอกจากนี้ยังเป็นความจริงว่า เอช ๕ เอ็น ๑ เป็นเชื้อที่คงอยู่ได้นาน  จากการศึกษาทางห้องปฏิบัติการพบว่าไวรัส เอช ๕ เอ็น ๑  สามารถคงสภาพอยู่ในเนื้อสัตว์ปีกแช่แข็งที่ยังไม่ผ่านการปรุงสุกได้นานกว่า ๖๐ วัน ที่อุณหภูมิ -๑๘ องศาเซลเซียสหรือต่ำกว่า

ความเสี่ยงที่แท้จริง

ตามทฤษฎีแล้ว ไวรัสไข้หวัดนกชนิดรุนแรงสามารถแพร่ข้ามพรมแดนผ่านผลิตภัณฑ์สัตว์ปีกได้ แต่คำถามคือ ในแง่ของหลักฐานทางวิทยาศาสตร์แล้ว การคงไว้ซึ่งข้อจำกัดทางการค้าที่เกินความจำเป็นนั้นมีเหตุผลมากน้อยเพียงใด? ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคแห่งสหรัฐอเมริกา หรือซีดีซี และองค์การสุขภาพสัตว์โลก หรือโวอ้า ได้ระบุไว้ในปี พ.ศ.๒๕๖๗ ว่า “การที่ไวรัสยังมีชีวิตอยู่ ไม่ได้หมายความว่าจะมีความเสี่ยงต่อการติดเชื้ออย่างมีนัยสำคัญ” โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรณีที่ผลิตภัณฑ์สัตว์ปีกนั้นผ่านการตรวจสุขภาพสัตว์ก่อนและหลังการฆ่า ผ่านกระบวนการผลิตในโรงงานอุตสาหกรรมที่มีการควบคุม และมีวัตถุประสงค์เพื่อการบริโภคของมนุษย์ จะต้องผ่านการปรุงสุกที่อุณหภูมิสูงกว่า ๗๔ องศาเซลเซียส

องค์การสุขภาพสัตว์โลก ถือว่าการค้าสินค้าเนื้อสัตว์ปีกที่ผ่านการฆ่าและตรวจสอบโดยสัตวแพทย์แล้วเป็นการค้าที่ปลอดภัย แม้จะมาจากประเทศที่มีการระบาดของไข้หวัดนกชนิดรุนแรงก็ตาม ตราบใดที่ผลิตภัณฑ์นั้นไม่ได้มาจากพื้นที่ที่เกิดการระบาดโดยตรง ดังนั้น ข้อเสนอเรื่องการแบ่งเขต หรือโซนนิ่ง ที่องค์กรเดียวกันนี้เสนอ จึงควรได้รับการพิจารณาอย่างเร่งด่วนจากประเทศที่ยังไม่ได้นำแนวทางนี้มาใช้ในการค้าระหว่างประเทศ เมื่อมีการดำเนินการตามกระบวนการผลิตที่ดีในฝั่งผู้นำเข้า เช่น การใช้วัตถุดิบอาหารสัตว์ที่ผ่านการอบด้วยความร้อนในระดับอุตสาหกรรม การห้ามใช้ผลพลอยได้จากเนื้อดิบในอาหารสัตว์ และการตรวจสอบสุขอนามัยตามปกติ ความเสี่ยงในการนำเชื้อ เอช ๕ เอ็น ๑  เข้าสู่สัตว์มีชีวิตจากเนื้อสัตว์นำเข้า ตามเกณฑ์ทางระบาดวิทยาแล้ว ถือว่าใกล้เคียงกับศูนย์

การนำหลักการป้องกันไว้ก่อนมาใช้โดยไม่พิจารณาอย่างรอบคอบ โดยเฉพาะในกรณีของผลิตภัณฑ์ที่ผ่านการตรวจสอบด้านสุขอนามัยและมีวัตถุประสงค์เพื่อการบริโภคของมนุษย์ อาจก่อให้เกิดมาตรการทางการค้าที่ไม่จำเป็นและมีผลกระทบเกินกว่าภัยคุกคามที่แท้จริง การปิดตลาดนำเข้าผลิตภัณฑ์เนื้อไก่ภายใต้สถานการณ์เช่นนี้ไม่ได้ช่วยลดความเสี่ยงด้านสุขอนามัยอย่างมีนัยสำคัญ แต่กลับสร้างภาระทางเศรษฐกิจแก่ประเทศผู้ส่งออก และก่อให้เกิดภาวะเงินเฟ้อด้านอาหาร ส่งผลกระทบต่อประชากรที่มีรายได้น้อยเป็นพิเศษ โดยจำกัดการเข้าถึงโปรตีนที่มีคุณค่าทางชีวภาพสูงและอุดมด้วยกรดอะมิโนจำเป็น

การเปลี่ยนกระบวนทัศน์

ภายใต้เงื่อนไขการผลิต การฆ่า และการแปรรูปที่มีการควบคุมเพื่อการบริโภคของมนุษย์ ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ปีกไม่ได้ก่อให้เกิดความเสี่ยงด้านสุขอนามัยต่อฝูงสัตว์เชิงอุตสาหกรรมในประเทศอื่น ดังนั้น มาตรการจำกัดทางการค้าที่อ้างอิงหลักการป้องกันไว้ก่อนอย่างเกินจริงจึงขาดพื้นฐานทางเทคนิคและเชิงปฏิบัติ อีกทั้งยังเป็นอุปสรรคต่อการจัดหาผลิตภัณฑ์สัตว์ปีกในระดับโลก ความสมดุลของตลาด และความเป็นอยู่ทางโภชนาการของประชากรกลุ่มเปราะบาง

มีการเสนอการเปลี่ยนกระบวนทัศน์ด้านกฎระเบียบ โดยอิงจากความเสี่ยงที่แท้จริง วิทยาศาสตร์ และความเหมาะสมตามสัดส่วน พร้อมทั้งยอมรับความจำเป็นในการอยู่ร่วมกันในโลกที่โรคติดต่อจากสัตว์สู่คน หมุนเวียนตามธรรมชาติ รวมถึงผ่านช่องทางที่ไม่สามารถควบคุมได้ เช่น การอพยพของนกป่า ท้ายที่สุดแล้ว ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ปีกจะมีความเสี่ยงมากไปกว่านกป่าหรือนกอพยพที่มีอยู่แล้วหรือไม่? เราจำเป็นต้องมีแนวทางที่สมดุลสำหรับภาคส่วนของเราและเพื่อความมั่นคงทางอาหารระดับโลก

เอกสารอ้างอิง

Brockötter F. 2025. Human H5N1 avian flu cases can be asymptomatic, and the virus likely spreads among people. [Internet]. [Cited 2025 Oct 31]. Available from:  https://www.poultryworld.net/health-nutrition/health/time-to-reevaluate-avian-influenza-trade-restrictions/

ภาพที่ ๑ ภายใต้เงื่อนไขการผลิต การฆ่า และการแปรรูปที่มีการควบคุมเพื่อการบริโภคของมนุษย์ ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ปีกไม่ได้ก่อให้เกิดความเสี่ยงด้านสุขอนามัยต่อฝูงสัตว์เชิงอุตสาหกรรมในประเทศอื่น ๆ (แหล่งภาพ Mark Pasveer)